Kendilerinde travma yaratabilecek olaylar yaşayan bireylerde travma sonrası gerilim bozukluğu (PTSD) yaşanabilir. Pekala PTSD nedir, belirtileri nelerdir, nasıl tedavi edilir?
İşte travma sonrası gerilim bozukluğu (PTSD) ile ilgili merak edilenler…
TRAVMA SONRASI GERİLİM BOZUKLUĞU NEDİR?
Travma sonrası gerilim bozukluğu kişiyi çok korkutan, çaresizlik yaratan, birden fazla sefer olağan dışı ve beklenmedik bir formda gerçekleşen olayların tetiklediği bir ruhsal travma ya da ruh sıhhati durumudur.
Bu olayların kişinin kendisinde yahut bir yakınında vefata yol açması ya da yaralanma tehlikesi yaratması durumunda ortaya dehşet, dehşet ve çaresizlik hisleri çıkabilir.
Deprem, sel, ve yangın üzere doğal afetler, azap, savaş ve tecavüz üzere insan kaynaklı travmalar, kazalar, önemli ve ölümcül tıbbi durumlar ile hastalıklar, ya da beklenmedik vefatlar üzere travmatik olaylar bireylerde ruhsal travmaya yol açabilir. Bu cins travmatik olayları yaşayan ya da onlardan etkilenen birden fazla insan, süreksiz olarak kurallara ve etraflarına ahenk sağlamakta ve durumla başa çıkmakta zorluk çekebilirler.
Bireyler ekseriyetle vakit içerisinde ve kendilerine yapılacak uygun bir bakımla, daha âlâ hale gelirler. Lakin bu zorlanma belirtileri kötüleşirse, aylarca hatta yıllarca sürerse ve bireyin günlük işleyişine müdahale ederse, travma sonrası gerilim bozukluğu olabilir.
Travma sonrası gerilim bozukluğu semptomları ve belirtilerinin ortaya çıkmasının akabinde bir an evvel tesirli tedavi almak, semptomları azaltmak ve fonksiyonu düzgünleştirmek için hayli büyük bir ehemmiyete sahiptir.
TRAVMA SONRASI GERİLİM BOZUKLUĞU NEDEN OLUR?
Her yaştan beşerde travma sonrası gerilim bozukluğu olabilir. Tıp uzmanları birtakım bireylerin travma sonrası gerilim bozukluğunun neden ötürü geliştiğinden kesin emin değildirler. Birçok akıl sıhhati sorununda olduğu üzere, travma sonrası gerilim bozukluğunun da muhtemelen çeşitli farklı öğelerin karışımından ötürü ortaya çıktığı düşünülmektedir.
Bu öğeler ortasında bireyin hayatı boyunca yaşadığı gerilimli tecrübeler, yaşadığı travmaların ölçüsü ve ciddiyeti, ailesinde anksiyete ve depresyon geçmişi üzere kalıtsal ruh sıhhati riskleri, mizaç yani kalıtımsal kişilik özellikleri, ve bireyin beyni ile bedeninin gerilime karşılık olarak saldığı kimyasallar ve hormonları düzenleme formu bulunur.
TRAVMA SONRASI GERİLİM BOZUKLUĞU RİSKİNİ ARTTIRAN FAKTÖRLER NELERDİR?
Bazı faktörler travma sonrası gerilim bozukluğu geliştirme riskini artırabilir. Bunlar ortasında ağır yahut uzun müddetli travma yaşamak, çocuklukta istismar üzere öteki travmalar yaşamış olmak, emniyet teşkilatı, birinci müdahale takımları, askerlik, itfaiye yahut sıhhat hizmetleri sunmak üzere travmatik olaylara maruz kalma riskini artıran bir işe sahip olmak, anksiyete yahut depresyon üzere diğer akıl sıhhati problemlerinin varlığı, çok alkol yahut uyuşturucu kullanımı, aile ya da arkadaşlar ortasında yeterli bir takviye sisteminin yokluğu, ve tekrar ailede anksiyete ya da depresyon dahil olmak üzere akıl sıhhati meseleleri olan kan akrabalarının varlığı bulunur.
Bireylerde travma sonrası gerilim bozukluğunun gelişmesine yol açan en yaygın olaylar ortasında cinsel şiddet, çocuklukta fizikî istismar, fizikî atağa maruz kalma, kazalar, savaşa maruz kalma, ve silah tehdidi olduğu, tıp uzmanları tarafından gözlemlenmiştir. Bunların yanı sıra gasp, soygun, uçak kazası, adam kaçırma, hayatı tehdit eden tıbbi sorunun teşhis, terör akınları da travma sonrası gerilim bozukluğunun gelişmesi ile sonuçlanabilir.
TRAVMA SONRASI GERİLİM BOZUKLUĞU İLE ORTAYA ÇIKABİLECEK KOMPLİKASYONLAR NELERDİR?
Travma sonrası gerilim bozukluğu işte, bağlantılarda, sıhhatte, günlük aktivitelerden alınan keyifte yani kısaca bireyin tüm hayatında bozukluklara neden olabileceği üzere başka akıl sıhhati sıkıntıları ile karşı karşıya kalma riskini de artırabilir. Bunlar ortasında esas anksiyete ve depresyon, alkol ve uyuşturucu kullanımı ile ilgili bozukluklar, intihar niyetleri ve hareketleri ile yeme bozuklukları sayılabilir.
TRAVMA SONRASI GERİLİM BOZUKLUĞU NASIL ÖNLENİR?
Birçok birey, travmatik bir olaydan kurtulduktan sonra birinci basamakta travmatik olayın olduğunu düşünmeyi bırakamamak, endişe, telaş, öfke, depresyon, suçluluk üzere travma sonrası gerilim bozukluğu gibisi semptomlar gösterebilir. Bunların çabucak hepsi bireyler tarafından travmaya karşı verilen yaygın reaksiyonlardır. Bununla birlikte travmaya maruz kalan bireylerin birçok uzun periyodik travma sonrası gerilim bozukluğu geliştirmez.
Zamanında bu durumla ilgili yardım ve dayanak almak, olağan gerilim reaksiyonlarının ağırlaşarak berbatlaşmasını ve travma sonrası gerilim bozukluğuna dönüşmesini engelleyebilir. Burada gereksinim duyulan yardım ile dayanak bireyi dinleyecek ve kendisine rahatlık sağlayacak aile üyelerine ve arkadaşlara yönelmek manasına gelebilir.
Kısa periyodik bir terapi için psikolog yahut psikiyatra başvurulması gerekebilir. Birtakım bireyler ise kendi inançlarına sahip topluluklara sığınmayı yararlı bulabilir. Bütün bu prosedürler sayesinde diğerlerinden elde edilecek dayanak, bireyin alkol yahut uyuşturucu kullanımı üzere sıhhatsiz başa çıkma formüllerine yönelmesini engelleyebilir.
TRAVMA SONRASI GERİLİM BOZUKLUĞU BELİRTİLERİ VE TİPLERİ NELERDİR?
Travma sonrası gerilim bozukluğunun belirti ve semptomları yaygın olarak travmatik bir olaydan sonraki bir ay içinde başlasa da, kimi olaylarda belirtiler olaydan yıllar sonrasına kadar ortaya çıkmayabilir. Bu belirtiler bireyin toplumsal yahut iş hayatı ile ferdî alakalarda değerli meselelere neden olabilir. Ayrıyeten bireyin olağan günlük hayatını sürdürme hünerine de müdahale edebilir.
Travma sonrası gerilim bozukluğu belirtileri çoklukla birkaç farklı tipe ayrılır: Yine yaşama, yani hatırlama, kaçınma, çok uyarılma, yani düşünme ve ruh halindeki olumsuz değişiklikler ile fizikî ve duygusal yansılarda gözlemlenen değişiklikler. Belirti ve semptomlar vakitle farklılık gösterebilir ya da şahıstan bireye nazaran değişebilir.
Yeniden yaşama, yani hatırlamanın semptomları ortasında travmatik olay hakkında üzücü hayaller yahut kabuslar, travmatik olayı bireye hatırlatan rastgele bir şeye karşı hissedilen şiddetli duygusal badire yahut gösterilen fizikî reaksiyonlar, travmatik olayın tekrar oluyormuş üzere yine yaşamak yahut travmatik olayın tekrarlayan, istenmeyen üzücü anıları bulunmaktadır.
Kaçınma semptomları ve belirtileri ortasında bireye travmatik olayı hatırlatan faaliyetlerden, şahıslardan yahut yerlerden kaçınma ya da travmatik olay hakkında düşünmekten yahut konuşmaktan kaçınmaya çalışmak bulunmaktadır.
Aşırı uyarılmaya bağlı olarak fikir ve ruh halindeki olumsuz değişikliklerin belirtileri ortasında bireyin kendisi, başka beşerler, gelecek yahut dünya hakkında olumsuz fikirler, travmatik olayın değerli öğelerini hatırlamamak da dahil olmak üzere hafıza sıkıntıları, öteki bireylerle yakın bağları sürdürmede zorluk, ümitsizlik, aile ve arkadaşlardan kopuk hissetmek, bir vakitler zevk alınan faaliyetlere ilgi duymama, olumlu hisleri deneyimleme zorluğu, duygusal olarak uyuşma bulunmaktadır.
Yine çok uyarılmaya bağlı olarak fizikî ve duygusal tepkilerdeki değişikliklerin belirtileri ortasında kolaylıkla ürkme ya da korkma, tehlikeye karşı hep tetikte olma, çok fazla alkol tüketmek yahut çok süratli otomobil kullanmak üzere bireyin kendisine ziyan veren davranışları, uyku zahmetleri, konsantrasyon zahmetleri, sonluluk hali, öfke patlamaları, saldırgan davranışlar, çok derecede suçluluk yahut utanç hissi sayılabilir.
Travma sonrası gerilim bozukluğunun 6 yaş ve altındaki çocuklarda görülen semptomların ortasında travmatik olayı yahut travmatik olayın öğelerini oyun yoluyla yine canlandırmanın yanı sıra travmatik olayın öğelerini içeren ya da içermeyen, lakin korkutucu düşler görmek bulunmaktadır.
Travma sonrası gerilim bozukluğu belirti ve semptomlarının yoğunluğu vakit içinde değişebilir. Birey genel olarak daha gerilimli olduğunda yahut neler yaşadığını hatırlatacak öğeler ile karşılaştığında daha fazla ve ağır travma sonrası gerilim bozukluğu belirtisi gösterebilir. Örneğin bir motorun sesi, çatışma anını tetikleyebilir, ya da haberlerde cinsel ataklara dair bir haber görmek bireyin tekrar kendisini akın altında hissetmesine neden olabilir.
Travmatik bir olay hakkında bir aydan daha uzun periyodik rahatsız edici fikirleri ve hisleri olan bireyler, bunlar bilhassa şiddetliyse yahut hayatlarını tekrar denetim altına almakta zorlandıklarını hissediyorlarsa kesinlikle bir psikoloğa ya da psikiyatra başvurmalıdır. Mümkün olan en kısa müddette tedavi sürecine başlamak travma sonrası gerilim bozukluğu belirtilerinin ağırlaşmasını önlemeye yardımcı olabilir.
İntihar fikrini aklından geçiren bireylerin kesinlikle bir arkadaşlarına ya da sevdikleri, güvendikleri bir bireye ulaşması, bir psikologdan randevu alması ve intihar yardım çizgilerinden faydalanması değerlidir. Bu durumda olan bireylerin varlığından haberdar olan şahısların de buna yardımcı olması değerlidir.
Özellikle kendisine ziyan verebilecek ya da intihara teşebbüs edebilecek durumda olduğu düşünülen bireyler için 112 acil durum numarasına başvurulması yahut inançlı bir biçimde yapılabiliyorsa, en yakın hastanenin acil servisine götürülmesi bireyin sıhhati için büyük değer taşır.
TRAVMA SONRASI GERİLİM BOZUKLUĞU NASIL TEŞHİS EDİLİR?
Travma sonrası gerilim bozukluğunu teşhisi sürecinde tabip öncelikle bireyin belirtilerine neden olabilecek rastgele bir tıbbi sorunun varlığını denetim etmek için fizikî bir muayene gerçekleştirecektir. Bunun yanı sıra semptomları ortaya çıkaran olay yahut olayların da tartışıldığıpsikolojik bir kıymetlendirme yapacaktır.
Normal kurallar altında travma sonrası gerilim bozukluğu tanısı, travmatik bir olaya maruz kalmayı gerektirir. Bu maruz kalma çeşitli formlarda ziyadesiyle gerçekleşebilir. Örneğin birey travmatik olayı direkt deneyimleyebilir, ya da oburlarının başına gelen travmatik olaya şahsen şahit olabilir, kendisine yakın birinin travmatik olayla karşılaştığını yahut tehdidi altına kaldığını öğrenebilir ya da tekrar tekrar travmatik olayların açık ayrıntılarına maruz kalabilir.
Maruz kaldıktan sonra bireyin yaşadığı sıkıntılar bir aydan fazla devam ederse, toplumsal hayatta fonksiyon görme hünerinde değerli problemler ile pürüzlere neden olursa, ya da çalışma ortamını yahut bağlantıları olumsuz istikamette etkilerse travma sonrası gerilim bozukluğu tanısı konulabilir.
TRAVMA SONRASI GERİLİM BOZUKLUĞU NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Travma sonrası gerilim bozukluğu tedavisi, bireyin hayatı üzerinde bir denetim duygusu kazanmasına yardımcı olmayı gayeler. Öncelikli olarak kullanılan tedavi usulü psikoterapidir. Buna takviye olması için ilaç tedavisinden de faydalanılması mümkündür.
Bu tedavi formüllerini birleştirmek, bireyin semptomları ile başa çıkma maharetini geliştirmesine, kendisi, diğerleri, gelecek ve dünya hakkında daha güzel düşünmesine, belirtilerin tekrar ortaya çıkması durumunda bunlarla baş etme yollarını öğrenmesine, anksiyete ya da depresyon üzere travmatik tecrübeler ile ilgili öteki problemlerin tedavisine, alkol yahut uyuşturucuların berbata kullanımından kaçınmasına yardımcı olacaktır.
Travma sonrası gerilim bozukluğu tedavisinde öncelikli olarak kullanılan sistem, psikoterapidir. Birebir vakitte konuşma terapisi olarak da isimlendirilen çeşitli psikoterapi tipleri, hem travma sonrası gerilim bozukluğu belirtileri gösteren çocukları ve hem de yetişkinleri tedavi etmek için kullanılabilir. Travma sonrası gerilim bozukluğu tedavisinde farklı psikoterapi çeşitleri bulunur.
Bilişsel terapi, bir konuşma terapisidir. Bireyin takılı kaldığı düşünme yollarını yani bilişsel kalıpları, örneğin, kendisiyle yahut travmatik şeylerin tekrar olma riskiyle ilgili olumsuz inançları tanımasına yardımcı olur.
Travma sonrası gerilim bozukluğu tedavisi sürecinde bilişsel terapi ekseriyetle maruz kalma terapisi ile birlikte kullanılır. Maruz kalma tedavisi bireyin korkutucu bulduğu durumlarla ve anılarla inançlı bir formda yüzleşmesine yardımcı olur. Bu sayede birey onlarla tesirli bir formda baş etmeyi öğrenebilir. Maruz kalma terapisi, bilhassa olayları tekrar tekrar yaşayan ve kabuslardan etkilenen bireyler için faydalı olabilir.
EMDR, yani Göz Hareketleri İle Duyarsızlaştırma ve Tekrar Sürece travma sonrası gerilim bozukluğu tedavisi için kullanılan faal ve güçlü bir psikoterapi yaklaşımıdır. EMDR, maruz kalma terapisini bireyin travmatik anıları işlemesine ve bunlara nasıl reaksiyon verdiğini değiştirmesine yardımcı olan bir dizi göz hareketini rehber yardımı ile birleştirir.
Uzman bir terapist bireyin, gerilimli durumlarla daha düzgün başa çıkmasına ve hayatındaki gerilimle başa çıkmasına yardımcı olacak gerilim idaresi hünerlerini geliştirmesine yardımcı olabilir. Tüm bu yaklaşımlar bireyin travmatik bir olaydan sonra ortaya çıkan kalıcı kaygıyı denetim etmesine yardımcı olabilir. Bireysel terapi, küme terapisi yahut her ikisinin bir karışımı bireye yardımcı olabilir. Küme terapisi, misal tecrübeler yaşayan diğerleriyle ilişki kurmanın bir yolunu sunabilir.
Travma sonrası gerilim bozukluğu tedavisinde kullanılan çeşitli ilaç tipleri bozukluğun belirti ve semptomlarını düzgünleştirmek için bireye yardımcı olabilir. Bunun için kullanılan ilaçlar ortasında antidepresanlar ve anti-anksiyete ilaçları bulunur.
Antidepresanlar bireyin depresyon ve anksiyete semptomları ile başa çıkmasına yardımcı olmanın yanı sıra ayrıyeten uyku sorunlarını ve konsantrasyonu uygunlaştırma konusunda da tesirli olabilirler. Seçici serotonin geri alım inhibitörü yani ilaçları tabip tavsiyesi ile travma sonrası gerilim bozukluğu tedavisi için kullanılabilir.
Anti-anksiyete ilaçları ise şiddetli anksiyeteyi ve buna bağlı meselelerin giderilmesinde kullanılabilir. Lakin birtakım anti-anksiyete ilaçlarının berbata kullanım potansiyeline sahip olması nedeniyle çoklukla sırf kısa bir mühlet için kullanılması uygun olmaktadır.
Travma sonrası gerilim bozukluğu tedavisi sürecinde birey ve hekim, bireye özel semptomlar ve durum için en az yan tesirle en âlâ ilacı bulmak için birlikte çalışmalıdır. Yanlışsız ilaç kullanımı ile birey birkaç hafta üzere kısa bir müddette ruh halinde ve öbür belirtilerde bir güzelleşme gözlemleyebilir. Lakin ilaç kullanımı sürecinde rastgele bir yan tesir ya da sorun derhal doktora bildirilmelidir. Bu sayede uygun doz ve ilacın belirlenmesi sağlanabilir.