ABD merkezli ulaşım şirketi Uber’e ilişkin binlerce doküman sızdırıldı. Emmanuel Macron’un bakanlığı periyodunda başı maddelerle sıkıntıdaki Uber’le saklı görüşmeler yaptığı ifşa oldu. Ortaya çıkan evraklara nazaran geleceğin cumhurbaşkanı, İktisat Bakanı olduğu 2014-2016 yılları ortasında San Francisco merkezli araç çağırma şirketinin Fransa’da taksi maddelerinin değişmesi için yürüttüğü lobi faaliyetlerine takviye verdi. Macron’un Fransa’da soruşturmalarla karşı karşıya kaldığı devirde şirketin lehine Fransız kabinesindeki rakipleriyle saklı bir “anlaşma” da yaptığı ortaya çıktı.
Mobil uygulama üzerinden araç çağırma platformu olan Uber Technologies, Travis Kalanick ve Garrett Camp tarafından 2009’da kuruldu. Şirket, yasal statüsü ve taksi pazarında yarattığı değişimler nedeniyle dünyanın dört bir yanında problemler yaşarken süratle büyüdü ve 72 ülkeye ulaştı. Uber, yıllık 17 milyar dolardan fazla gelir elde eden bir şirkete dönüşürken Kalanick ve Camp, Forbes’in en zenginler listesine girdi.
83 BİN E-POSTA, 124 BİNDEN FAZLA KAYIT
Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu’nun (ICIJ) yeni araştırması “The Uber Files”, San Francisco merkezli küçük bir teknoloji teşebbüsü olan ve kısa müddette global bir dev haline gelen araç çağırma şirketi Uber’ait evraklara ulaştı. The Uber Files, İngiltere’nin önde gelen yayın kuruluşlarından the Guardian’a sızdırıldı ve Washington D.C. merkezli kar emeli gütmeyen araştırmacı gazeteciler ağı olan ICIJ ile paylaşıldı. Araştırma, 83 bin e-postayı içeren 124 binden fazla kayda dayanıyor. Bu kayıtlar ortasında e-postaların yanı sıra Uber’in üst seviye yöneticileri ortasındaki iMessage’lar ve WhatsApp yazışmaları, sunumlar, not defterleri, brifing notları ve faturalar yer alıyor. The Guardian ve ICIJ tarafından yürütülen ve 44 medya partneri ile paylaşılan proje üzerinde 29 ülkeden 180’den fazla gazeteci dört ay boyunca çalıştı.
MACRON’DAN YARDIM İSTEDİLER
Fransa’nın ikinci büyük kenti Marsilya’da, yedi yıl evvel taksicilerin şiddete dönüşen protesto şovları düzenleniyordu. Fransa Parlamentosu, 2014 yılında taksicilerin faaliyetlerini muhafaza altına alan maddeyi kabul etmişti. Taksiciler Uber’in kanunları çiğnediğini ve geçim kaynaklarını tehdit ettiğini söylüyordu. Protestoların tekrarlanması üzerine Ekim 2015’te Marsilya polisi, kentin merkezi ve kıymetli bölgelerinde Uber’in en tanınan hizmeti UberX’i askıya aldı.
DW Türkçe’den Pelin Ünker’in aktardığına nazaran, işleri düzeltmek için hükümetten kilit bir müttefike gereksinim duyan Uber, siyasetin yükselen yıldızı, bu yılın nisan ayında ikinci kere Fransa Cumhurbaşkanı seçilen, devrin İktisat Bakanı Emmanuel Macron’dan yardım istedi. Evraklara nazaran Macron, Uber’in kamu siyasetleri yöneticisi Mark MacGann’a yazdığı iletide şöyle diyordu: “Bunu şahsen araştıracağım. Tüm gerçekleri öğreneyim ve bu akşama kadar karar verelim. Şu anda sakin olalım.”
O akşam mahallî polis yetkilileri buyruğu revize edeceklerini söyledi. On iki gün sonra yetkililer, yasağın tüm yetki alanındaki “lisanssız ve düzensiz” Uber şoförleri için geçerli olduğunu belirten yeni bir buyruk yayınladı. Uber bunu bir zafer olarak not etti. MacGann, Macron’a attığı iletide “İyi işbirliği” dedi ve ekledi: “Desteğin için teşekkürler.”
MACRON’DAN CEO’YA: İRTİBATTA KALALIM VE BİRLİKTE İLERLEYELİM
Uber’in sızdırılan kayıtlarına nazaran bu, şirketin, Fransa’da soruşturmalarla karşı karşıya kaldığı ve ülkede tutunmaya çalıştığı sırada, üst seviye temsilcileri ile Macron ortasında yapılan bir düzineyi aşkın saklı görüşmeden yalnızca biriydi. Şirket kayıtları, Macron’un bakan olduktan kısa bir müddet sonra şirketin kurucu ortağı ve o devrin CEO’su Travis Kalanick ile bir görüşme yaptığını da gösteriyor. Macron, 2014 yılının sonlarında gönderdiği bir iletide, Kalanick’e “Teşekkürler sevgili Travis” diyerek şöyle devam ediyordu: “İletişimde kalalım ve birlikte ilerleyelim. En güzel dileklerimle, Emmanuel.”
Temmuz 2015’te gerçekleşen bir öteki görüşmede ise Kalanick, Macron’a periyodun İçişleri Bakanı Bernard Cazeneuve’e güvenilip güvenilemeyeceğini sordu. Macron, evvelki gün Cazeneuve ve devrin Başbakanı Manuel Valls ile görüştüğünü ve Cazeneuve’ün bir “anlaşmayı” kabul ettiğini söyledi. Macron maddeyi değiştireceğini belirtti ve o akşam şirket UberPOP’u Fransa’da askıya aldı. Bu muahede, şirketin en tartışmalı lisanssız hizmetini kapatması karşılığında bir başkasının kurallarının değerli ölçüde hafifletildiğini gösteriyor.
Cazeneuve ise ICIJ ortağı Le Monde’a verdiği demeçte Fransız hükümeti ile Uber ortasında bir muahede yapıldığını hiç duymadığını söyledi. Macron’un da kendisine bu mevzuda bir şey söylemediğini belirtti. Macron’un ofisi de Fransız başkanın Uber ile bağlantısı hakkındaki sorulara cevap vermezken Uber de kuralların hafifletilmesi için Macron ya da Fransız yetkililerle bir mutabakat yapıldığını reddetti.
İngiltere’nin önde gelen yayın kuruluşlarından the Guardian’a sızdırılan ve DW Türkçe’nin de ortalarında olduğu 44 medya kuruluşuyla paylaşılan şirket kayıtlarına nazaran Uber, 2013 ve 2017 yılları ortasında kilit siyasetçiler ve lobi çalışmaları üzerinden bulunduğu yerdeki yasal düzenlemelerin dışında kalan faaliyetlerini genişletti.
BIDEN İLE DAVOS’TA GÖRÜŞME
ABD Lideri Joe Biden da lider yardımcısı olduğu devirde, kurucu ortak Travis Kalanick ile İsviçre’nin Davos kentindeki 2016 Dünya Ekonomik Forumu sırasında görüştü. Sızan bildirilere nazaran Kalanick, Biden görüşmeye geç kalınca sabırsızlandı. O vakitler 39 yaşında olan teşebbüsçü, bir meslektaşına bildiri atarak “Adamlarıma, geç kaldığı her dakikanın benimle geçireceği mühletten bir dakika eksilttiğini söylemesini istedim” dedi.
Biden buluşmak üzere anlaştıkları beş yıldızlı otel odasına vardığında Kalanick, çok güzel hazırlandığı sunumunu yaptı ve araç çağırma şirketinin kentleri ve insanların çalışma biçimlerini daha düzgün hale getirdiğini savundu. Kayıtlara nazaran Biden o kadar etkilenmişti ki günün ilerleyen saatlerinde yaptığı açılış konuşmasını, şirketin global tesirini vurgulayacak halde değiştirdi.
NETANYAHU DA GÖRÜŞÜLEN İSİMLER ARASINDA
Uber yöneticilerinin görüştükleri isimler ortasında periyodun İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu, devrin İrlanda Başbakanı Enda Kenny ve periyodun Estonya Cumhurbaşkanı Toomas Hendrik Ilves de vardı.
Sızdırılan toplantı notlarına nazaran, Hollanda Başbakanı Mark Rutte ise 2016 yılında Uber’in kurucusu Kalanick’e şirketin agresif olarak görüldüğü uyarısı yaptı. Rutte, şirketin artılarını vurgulayarak “İnsanların size olan bakış açısını değiştirin” tavsiyesinde bulunarak şöyle devam etti: “Bu sizi şirin gösterecek.”
OBAMA’NIN ESKİ YARDIMCILARI İŞE ALINDI
Sızdırılan kayıtlar, Uber yöneticileri ve kamu vazifelileri ortasında 2014’ten 2016’ya kadar kamuya açıklanmamış 100’den fazla toplantı yapıldığını da ortaya çıkardı. Bunların 12’si Avrupa Kurulu temsilcileriyle gerçekleşti. Uber bir kente girmek için siyasi nüfuza muhtaçlık duyduğunda, eski meslektaşlarına lobi yapmaları için eski hükümet yetkililerini işe aldı. Sızan dokümanlara nazaran şirket, mevcut ya da eski kamu görevlilerinden sivil toplum ve fikir kuruluşlarına uzanan bin 850’den fazla paydaş belirledi. Ayrıyeten devrin ABD Lideri Barack Obama’nın eski yardımcıları da dahil çok sayıda eski kamu görevlisini işe aldı.
‘ADI ASLA BİR EVRAKIN ÜZERİNDE YER ALMAMALI’
Bunlardan biri de Avrupa Birliği’nin yürütme organı olan Avrupa Kurulu’nda lider yardımcısı olarak vazife yapan Hollanda’nın eski Ulaştırma Bakanı Neelie Kroes’tu. Ekim 2014’te komiteden ayrıldıktan yaklaşık bir yıl sonra Kroes, kurulun etik kurallarında eski komite üyelerinin eski meslektaşlarıyla lobi yapmasını yasaklayan 18 aylık bekleme müddetine karşın, fiyatlı bir Uber müşavere şurasına katılmasına müsaade verilmesini istedi. Kurul onu geri çevirdi ve itirazını reddetti. Fakat Uber yöneticisi MacGann, Kroes’un kuruldan istifasından dört ay sonra, Mart 2015’te gönderdiği bir e-postada meslektaşlarına şöyle diyordu: “NK ile bağlantımız son derece batındır. Onun ismi asla bir dokümanın üzerinde yer almamalı.”
Sızdırılan kayıtlara nazaran Kroes, bekleme mühleti sırasında Hollandalı bir bakanı ve hükümetin başka üyelerini, Uber’in Amsterdam ofisine yönelik bir soruşturmanın geri çekilmesi için düzenleyicilere ve polise baskı yapmaları konusunda sıkıştırdı. Kroes, Mayıs 2016’da ise bekleme müddetinin sona erdiği sıralarda bir Uber yöneticisine, Uber ile bir Avrupa Kurulu üyesi ortasında bir toplantı düzenlemek için çalıştığını söyledi. Kroes, bekleme mühleti sona erdikten sonra Uber’in müşavere heyetine katıldı. Kayıtlar Uber’in kendisine heyete başkanlık etmesi için 200 bin dolar teklif ettiğini gösteriyor. Neelie Kroes, ICIJ’e yaptığı yazılı açıklamada ise “Eski bir Avrupa Komitesi Üyesi olarak etik vazifelerimle uyumlu biçimde bekleme müddetinin bitiminden evvel Uber’de resmi ya da gayriresmi hiçbir vazifem olmadı” dedi.
‘FRANSA’YI KAZANMAK İÇİN YARARLI MÜTTEFİKLER OLABİLİRLER’
Öte yandan Uber, yurtdışındaki maddeleri etkilemek için “stratejik yatırımcılara”, parası ve siyasi temasları olan bireylere yöneldi. Uber yöneticileri bu şahısları araç çağırma uygulamasına yatırım yapmaları için teşvik etti ve şirketin kendi ülkelerindeki yasal manileri aşmasına yardımcı olmaları için oyuna gereğince “dahil olmalarını” sağladı. Şirkete Fransız telekom hükümdarı Xavier Niel 10 milyon dolar, Alman yayıncılık şirketi Axel Springer ve Fransız moda işvereni Bernard Arnault da beşer milyon dolar yatırım yaptı. Yönetici MacGann bir e-postada Arnault’yu kastederek “Onların parasına gereksinimimiz yok lakin Fransa’yı kazanmak için yararlı müttefikler olabilirler” diye yazdı.
PUTİN’E BAĞLI OLİGARKLARLA ÖZEL MUAHEDELER YAPILDI
Kayıtlar, Uber yöneticilerinin eski ABD ve İngiltere yetkilileri aracılığıyla Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’e bağlı oligarklarla da özel muahedeler yaptığını ortaya koydu. Bu oligarklar, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin akabinde Batılı hükümetler tarafından yaptırıma tabi tutuldu. Uber ise ICIJ’e, bugün Uber’de çalışan hiç kimsenin Rus oligarklarla alaka kurmadığını vurguladı.
Sızdırılan dokümanlar, Travis Kalanick ve öbür birtakım Uber yöneticilerinin şoförlere yönelik şiddet ve taarruzları, amaçlarına ulaşabilmek için stratejik fırsatlar olarak gördüğünün işaretlerini de içeriyor. Biden ile görüşmesinden yaklaşık bir hafta sonra Kalanick, Paris’teki taksicilerin şiddet aksiyonlarının akabinde Uber yanlısı karşı şovlar düzenleme mümkünlüğü hakkında meslektaşlarıyla mesajlaştı. Şirketin kurucusu MacGann, “Etkili sivil itaatsizliğe yöneleceğiz ve birebir vakitte insanları inançta tutacağız” diye yazdı. Kalanick “Bence buna değer” dedi ve ekledi: “Şiddet başarıyı garanti eder. Ve bu adamlara direnilmeli, değil mi?”
Kalanick’in sözcüsü Devon Spurgeon ise ICIJ’e, eski CEO’nun, Uber’in şoför güvenliği kıymetine şiddetten faydalanmasını hiçbir vakit önermediğini söyledi.
The Uber Files, Uber’in kaotik global stratejisinin sonuçlarıyla boğuşan yöneticiler ortasındaki tartışmalara da ışık tuttu. O devir Uber’in kurumsal bağlantı yöneticisi olan Nairi Hourdajian, Tayland ve Hindistan’daki hükümetlerin araç çağırma hizmetini kapatma uğraşları devam ederken şirket yöneticilerinden birine, “Sorunlarımız var, zira yalnızca yasadışıyız” dedi. Mark MacGann ise Uber’in yeni pazarlara girme yaklaşımını “b*k fırtınası” olarak tanımladı. MacGann, şirketin ülke yöneticilerinden birine şöyle yazdı: “Temelde Uber piyasaya çıkıyor ve akabinde düzenleyici ve yasal bir b*k fırtınası var.”
Uber’in bu stratejisi, yöneticilerin bir sunumda “b*k piramidi” olarak tanımladıkları bir dizi zorluğun artmasına neden oldu. Sızdırılan sunum evraklarına nazaran “sürücü davaları”, “düzenleyici soruşturmalar”, “idari prosedürler” ve “doğrudan davalar” bu piramidi oluşturuyordu. Sızdırılan evraklara nazaran Uber, manileri aşmanın yolu olarak gördüğü lobicilik ve ilgili faaliyetler için yalnızca 2016’ya yönelik teklif ettiği 90 milyon dolarlık global bütçeyle devasa bir tesir alanı inşa etti.
UBER, YANLIŞLARINI KABUL ETTİ
Uber sözcüsü Jill Hazelbaker, ICIJ ve DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, beş yıl evvelki “hataları” ve “yanlış davranışları” kabul etti. Uber’in, Kalanick ve öteki üst seviye yöneticilerin misyondan alınmasına yol açan büyük çaplı davalar ve hükümet soruşturmalarıyla karşı karşıya kalmasının akabinde 2017 yılında çalışma formunu büsbütün değiştirdiğini savunan Hazelbaker, “Uber’in bugün farklı bir şirket olduğunu söylediğimizde, sözün tam manasıyla bunu kastediyoruz: Mevcut Uber çalışanlarının yüzde 90’ı 2017 yılında Dara (Khosrowshahi) CEO olduktan sonra işe başladı” dedi.
Uber, makul lobi çalışmaları hakkında yorum yapmadı lakin şirketin “olgunlaştıkça” lobi faaliyetlerinin nezaretini güçlendirdiğini ve Avrupa’da yeni lobi yönergeleri oluşturduğunu söyledi. Şirket, ICIJ’in sorularına verdiği karşılıkta, geçen yıl milletlerarası lobicilik için ne kadar harcadığını ve bu parayı kimlerin aldığını açıklamadı.
‘ACİL KAPATMA ANAHTARI’ SİSTEMİ DEVREYE SOKULDU
Öte yandan sızdırılan kayıtlar, Uber’in hükümet soruşturmalarını engellemek için kapalılık teknolojisi kullandığına işaret etti. Kayıtlara nazaran şirket yöneticileri, ofis baskınları sırasında şirket sunucularına erişimi kesmek ve yetkililerin ispatlara el koymasını önlemek için acil kapatma anahtarı (kill switch) ismi verilen bir sistemi devreye soktu. Uber, Fransa’nın yanı sıra Romanya, Hollanda, Belçika, Hindistan ve Macaristan’daki ofis baskınları sırasında kill switch’i kullandı. Kayıtlara nazaran Kalanick, polis Amsterdam’daki merkeze baskın düzenlerken sistemin kullanılmasını şahsen emretti: “Lütfen en kısa müddette kapatma düğmesine basın, AMS’de (Amsterdam) erişim kapatılmalı.”
Temmuz 2015’teki bir Paris baskınında ise Uber üst yöneticisi MacGann, Fransa’nın Uber yöneticisi Thibaud Simphal’a “Birkaç dizüstü bilgisayarı deneyin. Erişim sağlayamadığınızda başınız karışmış üzere görünün” diye yazdı. Simphal cevap verdi: “En güç kısmı şaşırmış üzere davranmaya devam etmek!”
SAHTE UYGULAMA İLE YANILTTILAR
Acil kapatma anahtarı, Uber’in polis ve düzenleyicileri atlatmak için kullandığı tek teknolojik silah değildi. Şirket ayrıyeten, delil toplamak için Uber araçlarını sipariş ettiğini düşündüğü polis yahut hükümet yetkililerini de belirledi. Daha sonra onlara, hiç gelmeyen hayali araçların bulunduğu uygulamanın uydurma bir versiyonunu gösterebiliyordu. Bunu Hollanda, Belçika, Rusya, Bulgaristan, Danimarka, İspanya ve öteki ülkelerde yaptı.
Hazelbaker, Uber’in 2017’den bu yana düzenleyici kurumların aksiyonlarını engellemek için bir acil kapatma anahtarı kullanmadığını ve Uber’in tüm vergi maddelerine uyduğunu söyledi. Hazelbaker şunu da ekledi: “Uber’de hiç kimse bir şoföre yönelik şiddetten keyifli olmamıştır.”
Kalanick’in sözcüsü Devon Spurgeon ise ABD dışında faaliyet gösteren öteki işletmeler üzere Uber’in de fikri mülkiyet haklarını, şoförlerin ve yolcuların mahremiyetini korumak ve bir baskın halinde yasal sürece hürmet gösterilmesini sağlamak için teknoloji protokolleri kullandığını belirtti. Spurgeon, “Bu güvenlik protokolleri rastgele bir data ya da bilgiyi silmez ve bunların kullanımına ait tüm kararlar Uber’in hukuk ve düzenleme departmanları tarafından incelenmiş ve onaylanmıştır” halinde devam etti. Spurgeon, Kalanick’in hukuk ve ahenk departmanları tarafından kurulan bu sistemleri oluşturmadığını, yönetmediğini yahut denetlemediğini vurguladı.
O periyotta Uber Fransa’nın yöneticisi olan ve şu anda global sürdürülebilirlik lideri olan Simphal da kamu yetkilileriyle olan tüm etkileşimlerinin düzgün niyet çerçevesinde yürütüldüğünü söyledi. MacGann acil kapatma anahtarı faaliyetine her dahil olduğunda San Francisco’daki idaresinin açık buyrukları doğrultusunda hareket ettiğini belirtti.