Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO), Soğuk Savaş periyodunda kurulmuş ve o çalkantılı yıllarda etkin rol oynamış birçok kurum üzere hakkında birçok efsane olan bir ittifak. NATO’nun “ABD emperyalizminin en güçlü aracı haline geldiği”, “Türkiye’deki darbelerde rol oynadığı”, “asıl maksadının Rusya’yı yok etmek olduğu” bu efsanelerden yalnızca kimileri.
Türkiye’nin eski NATO Daimi Temsilcisi Emekli Büyükelçi Fatih Ceylan‘la yaptığımız söyleşinin ikinci kısmında kendisine bu efsanelerin en bilinenlerinin gerçekliğini sorduk…
– “NATO, ABD emperyalizminin bir aracıdır, bilinmeyen gayesi Avrupa’yı Washington’a askeri olarak bağımlı hale getirmektir”
NATO’nun kurucu antlaşması olan Washington Antlaşması kararlarında ittifakın varlık nedeni açıkça ortaya konmaktadır.
NATO, üyelerini muhtemel bir hasmane devlet saldırısına karşı korumak üzere inşa edilmiştir. Bu temel vazifelerinden biridir. Bunun yanında NATO; demokratik, ferdî özgürlüklere ve hukuk devleti normlarına saygılı hâkim ülkelerin yer aldığı Avrupa-Atlantik güvenliğinden sorumlu bir teşkilattır. Bu açıdan, NATO’yu salt askeri bir teşkilat olarak görmek kusurludur. İttifakın dayandığı temel temel demokrasilere mahsus ortak ülkü ve amaçlardır. Münasebetiyle, NATO birebir vakitte bu ortak bedellere hürmet göstermeyi zarurî kılan siyasi bir örgüttür.
NATO içinde ABD’nin tartısının bulunduğu yadsınamaz. Bugüne dek NATO’nun askeri olsun, maddi kaynaklar itibariyle olsun yükünü en çok çeken ülkelerin başında ABD gelmektedir. Bu gerçeği başka üye ülkeler de teslim ermektedir. Buna karşılık NATO içinde kararların tümü görüş birliği (konsensus) prensibi temelinde tecelli eder. Üye ülkeler kendi ulusal öncelik ve çıkarları doğrultusunda karar alma sürecinde ABD kadar eşit kelam hakkına sahiptirler. Bu çerçevede ABD’nin rastgele bir ayrıcalığı bulunmamaktadır.
ABD Lideri Joe Biden ve NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg
ABD’nin neredeyse NATO’nun kuruluş yıllarından bugüne kadar Avrupalı müttefik ülkelerden beklentisi savunmaya daha fazla hisse ayırmak suretiyle ABD’nin üstlendiği külfeti paylaşmaları olmuştur. Yük paylaşımının baş savunucusu olan ABD, savunma sanayi eserlerinin kesinlikle kendisinden temin edilmesinden yana bir tavır içinde de değildir. Avrupa savunma endüstrinin NATO standartlarında Avrupa’da üretilen eserleri de NATO ve ABD açısından tıpkı derecede muteber kabul edilir. Aranan kıymetli şartlardan biri üretilen yahut tedarik edilen savunma sanayi eserlerinin, bütüncül bir mimaride karşılıklı çalışabilir olmalarıdır.
ABD’nin birinci kademelerde NATO bünyesinde Avrupa Güvenlik ve Savunma Kimliğinin (Avrupa sütunu) inşa edilmesine, ilerleyen devirlerde de Avrupa Güvenlik ve Savunma Siyasetine (AGSP) dayanak verdiği anımsanmalıdır.
ABD, nihayetinde dünya siyasetinde üstün bir güçtür, global ölçekte çıkarları bulunmaktadır; fakat, NATO’nun öteki müttefikler üzere eşit üyelerinden biridir. NATO’nun aldığı her kararda ABD’nin eşit hissesi vardır. Kimi hallerde NATO bünyesinde ABD’nin pek de istekli olarak katılmadığı kararlar alındığı hatırda tutulmalıdır.
“NATO, Rusya’yı çevrelemeye çalışıyor; hatta onu yok etmek istiyordu”
Soğuk Savaş sonraki devirde NATO işbirliğine dönük güvenlik vazifesi çerçevesinde Rusya dahil birçok ülkeyle iştirak münasebetleri geliştirmiştir. Bu alakalar bağlamında en güçlü köprü Rusya’yla kurulmuştur. 1997’de NATO-Rusya Kurucu Senedi imzalanması ve 2002’de NATO-Rusya Kurulu kurulması bu anlayışın somut tezahürleridir.
NATO-Rusya Kurulu 2002’de kuruldu
NATO-Rusya bağları 2008 Rusya-Gürcistan ve 2014’te Rusya’nın Kırım’ı işgal ve ilhakı sonrasında da diyalogdan uzaklaşmadan sürmüştür. Bu bağlamda Rusya’nın, NATO’nun stratejik kıymetteki ortağı olduğu 2010’da kabul edilen NATO Stratejik Konsept’inde açıkça belirtilmiştir.
Soğuk Savaş’ın bitiminden 2022 Şubat ayına kadar geçen devirde NATO üyesi ülkeler ile NATO üst seviye yetkilileri İttifakın Rusya’yı çevreleme üzere bir niyeti olmadığı konusunda bu ülkeye garanti vermeye dönük bir yol izlemeyi tercih etmişlerdir. Rusya’yla askeri kanallardan da diyalog kurmayı ihmal etmemişlerdir.
Nükleer silahlara sahip bir Rusya’yı ‘yok etmek’ üzere bir amaç gerçekçi değildir. ABD dahil hiçbir NATO üyesi ülkenin bunu savunamaz. Bunun da ötesinde bu türlü bir maksadı hayata geçirmeleri de mümkün değildir.
“Soğuk Savaş’tan sonra NATO, Rusya’nın ittifaka katılmasına sahiden açıktı”
Soğuk Savaş sonrasında 1990’lı yılların sonundan, bilhassa 2000’li yılların başından itibaren Rusya’nın da NATO’ya katılması konusu gündeme gelmiş ve birçok tahlile tabi tutulmuştu. Sonuçta ne vaktin ABD liderliği ne de o yıllarda iktidara gelen Putin bu tasarıyı kabullendi. Rusya’nın muhtemel üyeliği yerine 2002’de NATO-Rusya Kurulu kurulması suretiyle alakaların itimat artırmaya dönük bir kulvarda ilerletilmesine, üyelik sıkıntısının vakte bırakılması formülü üzerinde hem Rusya hem NATO mutabık kaldılar.
“Türkiye’deki askeri darbelerin ardında NATO dayanağı de vardı. Darbeleri yapanlar birinci açıklamalarında ‘NATO’ya bağlılık taahhüdünün bedeli buydu’ dedi”
NATO, üye ülkelerde darbe tezgahlamak üzere bir kurgu üzerine inşa olmuş bir teşkilat değildir. Üye ülkelerdeki darbecilerin ABD’deki birtakım çevrelerle yürüttükleri temasların ve hayata geçirdikleri hareketlerin NATO’ya mal edilmesi ucuz ve ideolojik bir yaklaşımdır. NATO’nun çalışma metotlarını ve kültürünü bilmeyenlerin çeşitli saiklerle ortaya attıkları bir kent efsanesidir. Kendi bünyelerindeki darbe kültürünü aşamayanların Ortadoğu’da çok yaygın olan ‘sorunun kökünü kendinde aramayıp, diğerine yükleme’ sendromunun dışa vurumudur.
“Olası bir gereksinimde, NATO Türkiye topraklarına yerleştirilen nükleer bombaların kullanmasını engelleyecektir”
NATO’da nükleer kuvvet kullanma problemi 1960’lı yıllardan bu yana gerçekleştirilen nükleer planlama çalışmaları kapsamındadır.
Nükleer planlama Soğuk Savaş sonraki periyotta esaslı bir uyarlamaya tabi tutulmuştur. Buna nazaran NATO nükleer bir İttifak olarak kalmakla ve nükleer silah kullanımı en son deva oluşturmakla birlikte bu silahların kullanılması mümkünlüğü son derece düşük tutulmuştur.
NATO üyesi birtakım ülkelerde bulunan ABD’ye ilişkin uçaklardan atılmaya müsait nükleer silahların en makûs senaryoda kullanılabilmesi için NATO bünyesinde kapsamlı istişarelerin yapılması mecburiliği vardır. Bu istişareler ertesinde varoluşsal bir tehdidin nükleer silah kullanarak bertaraf edilmesi konusunda NATO içinde karara varılsa dahi kesin yetki ABD’ye ve bağımsız nükleer güçler olan İngiltere ve Fransa’ya aittir.
Olası bir nükleer mukabelede hangi müttefik ülkedeki silahların ne maksatla ve nerede kullanılabilecekleri sonuçta NATO bünyesinde yapılacak istişarelerde kararlaştırılacak bir konu olup, buna baştan bir pürüz getirilmesi NATO’nun nükleer planlama anlayışıyla uyuşmaz.
Sonuncusu Macron’dan “NATO’nun beyin vefatı gerçekleşti”
Suriye’deki çatışmaların devam ettiği bir sırada ABD’nin NATO’da gerekli müracaatları gerçekleştirmeden Suriye’den kuvvetlerinin büyük kısmını çekmesi ve bunun ardından Türkiye’nin tekrar NATO’da istişareler yapmaksızın Suriye’de operasyonlara başlaması üzerine Macron 2019 Ekim ayında verdiği bir mülakatta NATO’nun ‘beyin ölümü’nün gerçekleştiğini açıkladı. Bu açıklama Macron’un duygusal bir reaksiyonu olarak kaldı.
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron
‘Beyin ölümü’ içindeki NATO’nun başkanları 2019 Aralık ayında Londra’da düzenlenen dorukta bir ortaya geldiler ve 2022 Haziran’ında Madrid Doruğu’nda kabul edilen yeni Stratejik Konseptin hazırlanmasına dönük bir fikir idmanı başlattılar. Bu süreç sonunda Önderler, Bağımsız Uzmanlar Kümesi tarafından hazırlanan, yeni NATO stratejisine temel oluşturan ‘NATO 2030: Yeni Bir Çağ İçin Birliktelik’ başlıklı Rapor 2021 Brüksel Tepesinde onaylandı. Bir yıl sonra da Madrid’de NATO’nun önümüzdeki on yılına ışık tutan sekizinci stratejik konsept kabul edildi.
Bu çalışmaların yapıldığı periyotta ve bilhassa Rusya’nın ikinci defa Ukrayna’yı işgale başlamasıyla Macron’un, öldü dediği NATO’ya iştiyakla sahip çıktığını gösteren tavırlar sergilemesi gözden kaçmadı.